Johannes Vermeer (1632-1675), zwany także Jan Vermeer, to holenderski artysta, który stworzył obrazy zaliczane do najpopularniejszych i najbardziej czczonych w historii sztuki. Chociaż przetrwało tylko około 36 jego obrazów, te rzadkie dzieła należą do największych skarbów w najlepszych muzeach świata. Vermeer rozpoczął swoją karierę na początku lat 50. XVII wieku, malując duże sceny biblijne i mitologiczne, ale większość jego późniejszych obrazów – z których jest najbardziej znany – przedstawia sceny z życia codziennego w domowych wnętrzach. Dzieła te wyróżniają się czystością światła i formy, cechami, które oddają cichą, ponadczasową godność. Vermeer malował także pejzaże miejskie i sceny alegoryczne.

1. Dlaczego Johannes Vermeer jest tak sławny?

Johannes Vermeer był holenderskim artystą szczególnie znanym z obrazów przedstawiających życie codzienne w XVII wieku, które demonstrują niezwykłe opanowanie światła i koloru. Około 36 zachowanych obrazów ukazuje czystość światła i formy nieporównywalną w jego epoce. Pomimo swojego artystycznego geniuszu Vermeer był praktycznie nieznany poza Delft i Amsterdamem aż do XIX wieku, kiedy to francuski krytyk Étienne-Joseph-Théophile Thoré na nowo odkrył i ocenił twórczość artysty.

To, co czyni sławę Vermeera jeszcze bardziej niezwykłą, to jak niewiele stworzył w porównaniu do swoich współczesnych. Podczas gdy artyści tacy jak Rembrandt stworzyli setki obrazów, cała znana twórczość Vermeera zmieściłaby się w jednym pokoju muzealnym. Jednak każdy obraz to arcydzieło kompozycji, światła i głębi psychologicznej. Jego drobiazgowa technika oznaczała, że prawdopodobnie tworzył tylko dwa lub trzy obrazy rocznie, co czyniło każde z nich cennym.

Tajemnica otaczająca Vermeera dodaje mu uroku. Zaskakująco mało wiemy o jego życiu, metodach, a nawet wyglądzie (nie pozostawił żadnych potwierdzonych autoportretów). Ta enigmatyczna jakość zainspirowała powieści, filmy i niezliczone teorie na temat człowieka stojącego za tymi świetlistymi obrazami.

Czytaj dalej pod obrazkiem.

2. Z czego słynie Johannes Vermeer?

Dziewczyna z perłą (ok. 1665) to prawdopodobnie najsłynniejsze dzieło Johannesa Vermeera, często nazywane „Moną Lisą Północy”. Ale jest on równie znany z dzieł gatunkowych przedstawiających życie klasy średniej w XVII-wiecznej Holandii. Jego tematy to często kobiety wykonujące prace domowe, jak w Mleczarce (ok. 1660), lub uchwycone w prywatnych chwilach, jak w Kobieta czytająca list (ok. 1663).

Obrazy Vermeera są celebrowane za kilka wyróżniających się cech:

• Świetliste światło: Uchwycił naturalne światło z niespotykanym dotąd realizmem, szczególnie światło wpadające przez okna
• Intymne sceny: Jego obrazy dają wgląd w ciche, prywatne chwile holenderskiego życia domowego
• Bogate kolory: Użycie drogich pigmentów, zwłaszcza błękitu ultramaryny (z lapis lazuli), tworzy oszałamiające efekty wizualne
• Jakość fotograficzna: Jego obrazy mają niemal fotograficzną precyzję, która była rewolucyjna w jego czasach
• Głębia psychologiczna: Mimo przedstawiania scen codziennych, jego dzieła przekazują głęboką złożoność emocjonalną i psychologiczną

3. Tajemnicze wykształcenie artystyczne Vermeera

Zaskakująco mało wiadomo o decyzji Vermeera o zostaniu malarzem. Zarejestrował się jako mistrz malarski w gildii św. Łukasza w Delfcie 29 grudnia 1653 roku, ale tożsamość jego mistrza, charakter jego szkolenia i czas jego praktyki pozostają tajemnicami, nad którymi wciąż debatują historycy sztuki.

Istnieje kilka teorii na temat jego szkolenia:

• Teoria Leonarda Bramera: Ten katolicki artysta z Delft był świadkiem na ślubie Vermeera i mógł być jego nauczycielem
• Związek z Carelem Fabritiusem: Ten były uczeń Rembrandta pracował w Delft i zginął w wybuchu prochu w 1654 roku
• Wpływ szkoły utrechckiej: Mógł szkolić się u malarzy caravaggionistów w Utrechcie
• Możliwość samouctwa: Niektórzy uczeni uważają, że mógł być w dużej mierze samoukiem, ucząc się poprzez działalność handlu sztuką swojego ojca

4. Życie rodzinne i nawrócenie Vermeera

Johannes Vermeer urodził się jako syn Reyniera Jansza, tkacza, który produkował delikatną tkaninę satynową zwaną caffa, a także pracował jako handlarz dziełami sztuki. Rodzina była na tyle zamożna, że kupiła duży dom z gospodą o nazwie Mechelen na rynku w Delft.

W kwietniu 1653 roku Vermeer poślubił Catharinę Bolnes, młodą katoliczkę z tak zwanego Papenhoek (Kącik Papistów) w Delft. To małżeństwo wymagało jego nawrócenia z protestanckiej wiary, w której został wychowany, na katolicyzm – co było znaczącą decyzją w podzielonej religijnie Holandii w XVII wieku. Para miała razem 15 dzieci, chociaż czworo zmarło w niemowlęctwie lub dzieciństwie.

Duża rodzina stanowiła znaczne obciążenie finansowe dla Vermeera. W przeciwieństwie do wielu odnoszących sukcesy artystów swoich czasów, nigdy nie zatrudniał asystentów ani nie prowadził warsztatu, co ograniczało jego produkcję i dochody. Uzupełniał swoje dochody z malarstwa, kontynuując działalność handlu sztuką swojego ojca.

5. Tragiczna śmierć Vermeera

Finanse Johannesa Vermeera poważnie ucierpiały podczas spowolnienia gospodarczego po inwazji francuskiej na Holandię w 1672 roku („Rampjaar” czyli Rok Katastrofy). Był głęboko zadłużony, gdy nagle zmarł trzy lata później w wieku 43 lat, prawdopodobnie na skutek krótkiej choroby, pozostawiając żonę i dzieci w ubóstwie.

Jego wdowa Catharina uważała, że stres zrujnował jego zdrowie. Zeznała, że „z powodu wielkiego ciężaru swoich dzieci, nie mając własnych środków, popadł w taką ruinę i dekadencję, że tak bardzo wziął to sobie do serca, że jakby wpadł w szał, w ciągu półtora dnia przeszedł od zdrowia do śmierci”.

Po jego śmierci Catharina została zmuszona do sprzedaży obrazów i sprzętów domowych, aby spłacić wierzycieli. Rodzinny piekarz przyjął nawet dwa obrazy jako zapłatę za dług. To rozproszenie jego dzieł przyczyniło się do tego, że Vermeer został zapomniany na prawie dwa stulecia.

6. Wczesne lata życia w Delft

Delft, gdzie Vermeer się urodził i spędził całą swoją karierę artystyczną, było aktywnym i dobrze prosperującym miastem w połowie XVII wieku. Jego bogactwo opierało się na dobrze prosperujących fabrykach ceramiki z Delft (Delftware), warsztatach tkackich i browarach. W obrębie murów miejskich Delft znajdowały się malownicze kanały i duży rynek, otoczony przez imponujący ratusz i wysoką wieżę Nieuwe Kerk (Nowego Kościoła).

Było to także czcigodne miasto o długiej i znakomitej przeszłości. Silne fortyfikacje Delft, mury miejskie i średniowieczne bramy zapewniały obronę przez ponad trzy stulecia. Podczas holenderskiego powstania przeciwko panowaniu hiszpańskiemu Wilhelm I, książę Oranii, uczynił Delft swoją kwaterą główną od 1572 roku aż do zamachu na niego w 1584 roku.

Społeczność artystyczna miasta była mała, ale prężna. Gildia św. Łukasza, do której dołączył Vermeer, regulowała produkcję artystyczną i chroniła interesy artystów. W jej skład wchodzili malarze, rzeźbiarze, grawerzy, a nawet hafciarze i introligatorzy. Ta zżyta społeczność oznaczała, że artyści dobrze znali swoje prace i często wpływali na swoje style.

7. Wykształcenie artystyczne i wczesne wpływy

Ponieważ nazwisko Vermeera nie pojawia się w archiwach Delft pod koniec lat 40. i na początku lat 50. XVII wieku, możliwe jest, że, podobnie jak wielu aspirujących holenderskich artystów, podróżował do Włoch, Francji lub Flandrii w celu szkolenia. Mógł także szkolić się w innym ośrodku artystycznym w Niderlandach, być może w Utrechcie lub Amsterdamie.

W Utrechcie Vermeer zetknąłby się z artystami przesiąkniętymi dramatycznymi tradycjami Caravaggia, w tym Gerritem van Honthorstem i Dirckiem van Baburenem. W Amsterdamie doświadczyłby wpływu Rembrandta van Rijna, którego potężne efekty chiaroscuro wzmacniały psychologiczną intensywność jego obrazów.

Charakterystyczne cechy stylistyczne obu tradycji malarskich – szkoły utrechckiej i stylu Rembrandta – można znaleźć we wczesnych, wielkoformatowych obrazach biblijnych i mitologicznych Vermeera, takich jak:

• Diana i jej nimfy (ok. 1653-54): Wykazuje wpływ włoski w swoim mitologicznym temacie
• Chrystus w domu Marty i Marii (ok. 1654-56): Demonstruje tematy religijne z dramatycznym oświetleniem
• U stręczycielki (1656): Łączy tematy caravaggionistów z Utrechtu z oświetleniem w stylu Rembrandta

8. Wyjątkowe cechy stylistyczne Vermeera

Vermeer rozwinął bardzo charakterystyczny styl, który odróżnia jego twórczość od współczesnych mu artystów:

Światło i atmosfera

Traktowanie światła przez Vermeera jest być może jego najsłynniejszą cechą. Uchwycił sposób, w jaki naturalne światło wpada do pomieszczenia, odbija się od powierzchni i tworzy atmosferę. Jego obrazy często przedstawiają światło wpadające z lewej strony przez okna, tworząc spójne, naturalistyczne oświetlenie, które kąpie jego postacie w delikatnym blasku.

Kolor i pigmenty

Vermeer hojnie używał drogich pigmentów, zwłaszcza naturalnego ultramaryny z lapis lazuli. Ten głęboki błękit pojawia się na wielu jego obrazach, od turbanu w Dziewczynie z perłą po obrusy i ubrania w scenach domowych. Opanował także użycie żółcieni cynowo-ołowiowej, tworząc świetlistą jakość w obrazach takich jak Mleczarka.

Kompozycja i perspektywa

Jego kompozycje są starannie wyważone, często wykorzystują wzory geometryczne i proporcje matematyczne. Wiele obrazów przedstawia ukośne wgłębienie w przestrzeń, stworzone przez płytki podłogowe lub ustawienie mebli. Często używał motywu „obrazu w obrazie”, włączając mapy lub obrazy na ścianach, które dodają warstwy znaczeń.

Technika pointillé

Vermeer opracował unikalną technikę nakładania małych kropek farby, aby zasugerować grę światła na powierzchniach. Te „pointillés” tworzą iskrzący efekt, szczególnie widoczny w jego przedstawieniu skórki chleba, faktur tkanin i refleksów na metalowych lub szklanych przedmiotach.

9. Teoria camera obscura

Jedna z najbardziej intrygujących teorii na temat techniki Vermeera dotyczy jego możliwego użycia camera obscura – urządzenia optycznego, które rzutuje obraz na powierzchnię w celu jego odrysowania. Dowody na poparcie tej teorii obejmują:

• Efekty fotograficzne: Jego obrazy wykazują efekty podobne do fotografii, w tym rozmycie głębi ostrości
• Precyzyjna perspektywa: Matematyczna dokładność jego perspektyw sugeruje pomoc mechaniczną
• Efekty świetlne: Sposób, w jaki uchwycił błyski i odbicia światła, odzwierciedla projekcje camera obscura
• Brak rysunków wstępnych: Analiza rentgenowska pokazuje, że Vermeer rzadko wykonywał rysunki wstępne

Jednak nawet jeśli Vermeer używał urządzeń optycznych, nie umniejszałoby to jego artystycznego geniuszu. Camera obscura nie mogła stworzyć subtelnych harmonii kolorystycznych, psychologicznej głębi ani kompozycyjnego geniuszu, które charakteryzują jego dzieła.

10. Ponowne odkrycie i współczesne dziedzictwo Vermeera

Po jego śmierci w 1675 roku Vermeer był w dużej mierze zapomniany przez prawie dwa stulecia. Jego ponowne odkrycie przypisuje się francuskiemu krytykowi Théophile Thoré-Bürgerowi, który w 1842 roku natknął się na Widok Delft i nabrał obsesji na punkcie znalezienia większej liczby dzieł tego tajemniczego artysty. Dzięki pracy detektywistycznej zidentyfikował i przypisał Vermeerowi wiele obrazów, publikując swoje ustalenia w 1866 roku.

Wpływ na współczesną kulturę

Dziś wpływ Vermeera wykracza daleko poza muzea sztuki:

• Literatura: Powieść Tracy Chevalier „Dziewczyna z perłą” (1999) wyobrażała sobie historię stojącą za obrazem
• Film: Wiele filmów inspirowanych było jego życiem i twórczością
• Kultura popularna: Jego obrazy pojawiają się na wszystkim, od kubków po maseczki
• Rekordowe ceny: Jego obrazy należą do najcenniejszych na świecie
• Przeboje muzealne: Wystawy Vermeera regularnie biją rekordy frekwencji

Gdzie zobaczyć dzieła Vermeera

Jego obrazy są rozproszone po największych muzeach świata:

• Mauritshuis, Haga: Dziewczyna z perłą, Widok Delft, Diana i jej nimfy
• Rijksmuseum, Amsterdam: Mleczarka, Kobieta czytająca list, Uliczka
• Metropolitan Museum, Nowy Jork: Pięć dzieł Vermeera, w tym Młoda kobieta z dzbanem wody
• National Gallery, Londyn: Dwa obrazy, w tym Dama stojąca przy wirginale
• Luwr, Paryż: Koronczarka, Astronom

Stwórz własne arcydzieło Vermeera

Teraz możesz sam doświadczyć radości tworzenia arcydzieł Vermeera dzięki naszej kolekcji malowanie po numerach Vermeer. Wybierz spośród jego najsłynniejszych dzieł:

• Dziewczyna z perłą - Stwórz „Monę Lisę Północy”
• Mleczarka - Namaluj tę ikoniczną scenę domową
• Odkryj pełną kolekcję Vermeer, aby znaleźć więcej arcydzieł holenderskiego Złotego Wieku

Możesz także stworzyć własne arcydzieło dzięki naszej usłudze malowanie po numerach ze zdjęcia — idealne do przekształcenia dowolnego obrazu Vermeera lub własnych zdjęć w płótno do malowania!

Trwały urok Vermeera

Co sprawia, że Vermeer jest tak uwielbiany prawie 350 lat po swojej śmierci? Być może to sposób, w jaki jego obrazy czynią zwyczajność niezwykłą. W jego rękach kobieta nalewająca mleko staje się medytacją nad światłem i pracą. Dziewczyna odwracająca się, by spojrzeć przez ramię, staje się wieczną tajemnicą. Widok Delft staje się listem miłosnym do miasta.

Vermeer przypomina nam, że piękno istnieje w codziennych chwilach – w świetle wpadającym przez okno, w skupieniu kogoś czytającego list, w prostym akcie tworzenia muzyki. Jego obrazy zapraszają nas do zwolnienia tempa i prawdziwego spojrzenia na otaczający nas świat.

W naszej szybkiej, cyfrowej epoce ciche, kontemplacyjne sceny Vermeera oferują formę wizualnej medytacji. Przypominają nam, że sztuka nie musi krzyczeć, aby być potężna – czasami najcichsze głosy mówią najgłośniej.

Pamiętaj: każde arcydzieło zaczyna się od jednego pociągnięcia pędzlem. Niezależnie od tego, czy studiujesz techniki Vermeera, czy tworzysz własną wersję za pomocą naszych zestawów do malowania po numerach, uczestniczysz w tradycji doceniania sztuki, która obejmuje wieki.

Podziel się swoimi dziełami Vermeera z #SwynkVermeer - świętujemy każdą artystyczną podróż!